معماری ایرانی، گنجینهای از خلاقیت و نوآوری، انعکاسدهنده فرهنگ و تاریخ غنی ایران است. این هنر دیرینه، با قدمتی بیش از 5000 سال، در طول تاریخ فراز و نشیبهای بسیاری را پشت سر گذاشته و همواره با ظرافت و زیبایی خود، جهانیان را به تحسین واداشته است. در این مقاله از سپنتا ویژگی های و تاریخچه معماری ایرانی را بیان میکنیم.
ویژگیهای منحصر به فرد معماری ایرانی
درونگرایی: فضاهای داخلی، قلب معماری ایرانی هستند. حیاط مرکزی، عنصری کلیدی در طراحی بناها، حسی از آرامش و پناهگاه را به ارمغان میآورد.
تناسب و زیبایی: تناسبات دقیق و هندسه ی منظم، نقشی اساسی در زیبایی شناسی معماری ایرانی دارند.
مصالح بومی: استفاده از مصالح بومی مانند آجر، خشت و سنگ، انسجام بنا با محیط زیست را به نمایش میگذارد.
تزئینات: کاشیکاری، آینهکاری، گچبری و نقاشی، جلوهای خیرهکننده به بناها میبخشند و ظرافت و هنر ایرانی را به رخ میکشند.
تنوع اقلیمی: تنوع اقلیمی ایران، در معماری آن نیز نمود پیدا کرده است. از بادگیرهای یزد تا ایوانهای رفیع در مناطق گرمسیری، هر عنصری پاسخی به نیازهای اقلیمی منطقه است.
تاریخچه معماری ایرانی
معماری ایرانی در طول تاریخ، سیر تحولات چشمگیری داشته است. از بناهای باشکوه هخامنشیان مانند تخت جمشید تا شاهکارهای دوران اسلامی نظیر مسجد شیخ لطفالله، هر دوره گنجینهای از نوآوری و خلاقیت را به نمایش میگذارد.
سبکهای شاخص:
شیوه پارسی: مربوط به دوره هخامنشیان، با عظمت و شکوه بینظیر
شیوه پارتی: تلفیقی از عناصر ایرانی و رومی در دوره اشکانیان
شیوه خراسانی: اوج شکوفایی گنبدسازی در دوره سامانیان و غزنویان
شیوه رازی: تزئینات آجری و مقرنسکاری در دوره سلجوقیان
شیوه آذری: ابداع ایوانهای رفیع و گنبدهای دوپوسته در دوره ایلخانیان
شیوه اصفهانی: ظرافت و زیبایی بینظیر در دوره صفویان
ویژگی های معماری سنتی ایرانی، که آن را از سایر هنرهای دیگر متمایز می کند این است که به شیوه اصولی ساخته می شود و درساخت ان از محاسبات دقیق و کاربردی قبل از ساخت و به هنگام طراحی، اهمیت ویژه در رعایت اصولی فنی و حرفه ای درکار، ساخت ایوان ها و ستون های مقاوم ، عطف به درون و رواق هایی بسیار زیبا استفاده شده است.
برخی از ویژگی های معماری سنتی ایران
- توجه به ظرایف و ویژگیهای هنر معماری ایرانی در ساخت بناها و نمای بناهای ایرانی همچون خانه ها، حمام ها ،مساجد و امام زاده ها و حرم ها
- برون گرایی ،معماری عطف به درون در عین بیرونی بودن
- توجه کامل به قرینگی ستون ها، اتاقها و نمای کلی در ساختمان و برجسته کاریهای زیبا در نمای آنها
- بهره گیری از نقوش اصیل ایرانی در آرایش معماریها
- معماری بومی و سنتی ایرانی برای سازگاری یافتن با شرایط اقلیمی متفاوت است و نوآوری و خلاقیت های فراوانی را نیز به کار می گیرد. قناتها، بادگیرها، یخچالها و مخازن های زیرزمینی آب نمونه هایی از معماری پایدار سنتی ایرانی است.
- انسان شناسی
- مینیمالیسم
- معماری با نور ،نور طبیعی به عنوان عامل کلیدی در درک بصری در جهان معماری سنتی ایرانی مورد استفاده قرار گرفته است، مفاهیمی همچون سلسله مراتب، مرکزیت، تعادل و وحدت از جنبههای کاربردی معماری با نور است و نور استعارهای از آسمان، خورشید، بهشت و حقیقت در این سبک است.
نقش عناصر معماری سنتی ایران
معماری سنتی در ایران مبتنی بر نیازهای محلی، مصالح بومی، متریال نمای ساختمان و سنت های محلی شکل میگیرد، معماری سنتی بر اساس گذر زمان تکامل و رشدمی کند. بافت محیطی، فرهنگی، فن آوری و تاریخی در معماری سنتی ایران نقش حیاتی دارد؛ ساختمانهای سنتی در برگیرندهی ویژگیهای هوشمند طراحی هستند که در خلال فرایند تاریخی و تطبیق آن با شرایط اقلیمی و عملکردهای اجتماعی رشد کرده و پر و بال گرفته است.
تکنیک ساخت و ساز سبک معماری سنتی ایران بر اساس خلاقیت و دسترسی به مصالح ساختمان شکل گرفته و این سبک در ایران عموما از دیوارهای گلی با اندود گچ و سازه هایی از چوب ساخته شده است که نمای ساختمان را ساده و دلنشین تر می کند، در نهاد ایرانیان همیشه حس ارامش و آسایش در بنا های نقش گرفته از معماری سنتی وجود داشته و معماری سنتی در واقع طرفداران زیادی دارد.
نگرشی بر معماری سنتی روستا در ایران
وجود بستری برای ایجاد آرامش، جز یکی از ویژگیهای اصلی معماری سنتی ایران است و وجود قسمت های مختلف بناهای قدیمی برای ایجاد محلی امن و آرام علت دیگری بر وجود ذوق و قریحه و تبحر معماران ایرانی در طراحی و ساخت این بناهاست. بناهای نقش گرفته از معماری سنتی، دارای فضاهای بسیار وسیعی همچون سکوی جلوی در ورودی، سردرهای خاص، هشتی، دالان یا راهرو، ایوان، حیاط های مختلف، حوض، مطبخ و بسیاری دیگر بوده است.
عواملی نظیر بافت روستا، جهتگیری، طراحی معماری ساختمان و انتخاب مصالح از اهمیت خاصی در معماری سنتی روستا برخوردار است.علاوه بر این ،در معماری سنتی، با توجه به کاربرد مصالح و روش ساخت سنتی آسایش حرارتی و مصرف بهینهی انرژی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
با توجه به اینکه تکنیک های سنتی در معماری روستا ،هزینه کمتری دارد طرفداران بیشتری نیز دارد.طرح معماری نامنظم شکل گرفته در روستاها باعث شده بافت روستاها کاملا ارگانیک باشد ، بنابراین برای حیاط مرکزی در خانههای سنتی روستایی فرم منظم هندسی بایستی در ابتدا مد نظر باشد و سپس چیدمان اتاق ها و دکوراسیون پیرامون حیاط مرکزی در نظر گرفته شود اتاق ها در یک خانه سنتی براساس اهمیت و کاربردشان به صورت دور تا دور حیاط چیده می شدند.
اتاق های تابستانی ، روی ضلع جنوبی قرار می گرفتند ، علت آن هم این بود که در طول روزهای تابستان، کمتر در معرض آفتاب باشند و اتاق های زمستان نشین، روبه روی اتاق های تابستانی و دقیقا روی ضلعی می نشستند که در طول روز، آفتاب بیشتری به آنها بتابد.از بقیه فضای باقی مانده نیز برای کاربرد های گوناگون بنا بر نیاز آنها ،مثل انبار، آشپزخانه و اصطبل در ردیف دوم و پشت اتاق ها معمولا ،جای می گرفتند. نمای ساختمان سنتی مانعی در برابر شرایط ناخوشایند آب و هوایی روستا است.
برخی از شگفتانگیزترین های معماری ایران
معماری در ایران سبکهای متنوعی را تجربه کرده است ،سبک هایی همچون پارسی، پیش پارسی، مادی، پارتی و معماریهای خاص دورههای هخامنشیان، سلوکیان و ساسانیان که این موارد برخی از شیوهها و سبکهای متنوع معماری پیش از ظهور اسلام در ایران بودند. پس از اسلام نیز سبکهای همانند خراسانی، رازی، اصفهانی و آذری که بخش مهمی از معماری ایران را شامل می شود ، می توان نام برد.
تخت جمشید
یکی از بناهایی که از شگفتی های جهان است تخت جمشید است ، از عظیم ترین بناهایی است که در شناسنامه معماری ایران جایگاه ویژه ای دارد.در حدود 120 سال طول کشید تا تخت جمشید توسط هنر معماران و هنرمندان ایرانی کامل و به عنوان نمایش عظمت و شکوه فرمانروایی پادشاهان هخامنشی به دنیا معرفی شود. ساخت تخت جمشید 25 قرن پیش در زمان حکومت داریوش آغاز شد و سالها روی خلق این بنا زمان گذاشته شد و توسط جانشینان داریوش کامل شد.
ستونهای این بنا با وجود گذشت سالهای متمادی و پشت سر گذاشتن حوادث بسیار ، هنوز پا برجا مانده است. این ستونها برخلاف آن چه که به نظر میرسد یکپارچه نیستند و به صورت تکه تکه روی هم سوار شدهاند. در محل اتصال این تکهها سرب مذاب ریخته شده که سازه را در مقابل هر تکان و لرزهای مقاوم و پا بر جا نگه میدارد، از فلزهای گرانبها برای تزیین نقوش، استفاده شده است. ظرافت بکار رفته در معماری تخت جمشید، رنگآمیزی و تعدد پلکان از موارد شگفت انگیز معماری تخت جمشید است.
مسجد شیخ لطفالله اصفهان
زیبایی شگفت انگیزی از معماری ایران را می توان در مسجد شیخ لطف الله اصفهان دید که این بنا از معروفترین مساجد دنیا از نظر معماری به شمار میرود، این مسجد بین سالهای 1602 تا 1619 و به دستور شاه عباس صفوی بنا شد.
مجموعهای بی نقص از هنرهای متنوع تجسمی است. سبک معماری آن به شیوه اصفهانی است و در کاشیکاریهای معرق داخل و بیرون گنبد از خط ثلث، استفاده شده است. محراب این مسجد به دلیل کاشیکاریهای معرق و مقرنسهای ظریف آن ، از شاهکارهای بینظیر معماری ایران به شمار میرود.
چهلستون شاهکار معماری دوره صفوی
معماری کاخ چهلستون ، در واقع ، ترکیبی از هنر معماری چینی و ایرانی و فرنگی است. ستونهای این عمارت که نام کاخ از آنها گرفته شده از جنس چوب چنار و کاج ساخته است. انعکاس تصویر 20 ستون در آب حوض جلوی استخر باعث شده نام این عمارت را چهلستون بگذارند.
تالار مرکزی کاخ چهلستون، اختصاص به ميهمانان خارجی و شخصیتهای کشورهای ديگر داشت، حاوی نقاشیهای شگفت انگیزی است که به صورتی زیبا و خلاقانه وقايع تاريخی دورههای مختلف را بيان میکنند. اين سالن باشکوه بر گنبدی منقوش استوار است، با طرحهای طلايی و شفاف، از شاهکارهای هنری معماری ایران محسوب میشوند.
باغ ارم شیراز
از زیباترین بنا ها در معماریهای ایرانی به شمار می رود. بنای اولیه عمارت باغ ارم توسط یکی از معماران معروف آن دوره ساخته شد.عمارت اصلی در زمان سلطنت ناصر الدین شاه قاجار توسط حسینعلیخان نصیرالملک پیریزی و بعد از ان، خواهرزاده او ابوالقاسمخان نصیرالملک عمارت نیمهکاره باغ را تکمیل کرد. این عمارت به سبک زمان قاجاریه و با استفاده از سبک معماری زندیه ساخته شده است.
این بنا سه طبقه دارد ،برای استراحت در روزهای تابستان ساخته شده است و در قسمت جلویی ستونهای طبقه دوم و سوم نیز کاشیهای هفت رنگ بسیار زیبایی، استفاده شده و نقاشی، حجاری، کاشیکاری و گچبریهای به کار رفته در این عمارت از شاهکارهای معماری است.
پیاده سازی سبک معماری ایرانی در تهران
معماری ایران با بیش از ۶۰۰۰ سال تاریخ پیوسته، اعتبار خاصی در جهان دارد ،به طوری که یکی از معروف ترین سبک های معماری جهان به شمار می رود، هنر معماری ایران بخصوص، هنر معماری سنتی ایران، ارتباط عمیقی با مسائل گوناگون، به ویژه علل مذهبی، هنری ، همگام با طبیعت توسعه و تکامل یافته است، جهت کسب اطلاعات بیشتر، استفاده از خدمات مشاوره رایگان و سفارش طراحی معماری با هلدینگ ساختمانی سپنتا در تهران با ما در ارتباط باشید.
